Ochrona zabytków
Formy ochrony zabytków
Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami określa pięć form ochrony zabytków:
- wpis do rejestru zabytków;
- wpis na Listę Skarbów Dziedzictwa;
- uznanie za pomnik historii;
- utworzenie parku kulturowego;
- ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego.
Rejestr zabytków
Łódzkie to centrum Polski nie tylko w znaczeniu geograficznym, ale także kulturowym. Ogniskuje w sobie ogromną różnorodność, łącząc sztukę industrialnej Łodzi z tradycją ludową pięciu podregionów – łęczyckiego, łowickiego, rawskiego, opoczyńskiego i sieradzkiego. W miastach takich jak: Łódź, Łowicz, Piotrków Trybunalski, Sieradz, Łęczyca, Skierniewice, Tomaszów Mazowiecki, Wieluń, a także w ich otoczeniu, znajdują się zabytki, które są niezwykle cenne z punktu widzenia dorobku kulturowego kraju. Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisanych jest ponad 2500 zabytków nieruchomych - są to układy urbanistyczne i ruralistyczne, kościoły i klasztory, zamki, fortyfikacje i zespoły obronne, pałace i dwory, zabytkowe domy, zabytki techniki oraz budynki użyteczności publicznej.
Rejestr zabytków nieruchomych dostępny jest na stronie Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Łodzi: http://www.wuoz-lodz.pl/.
Lista Skarbów Dziedzictwa
- zabytków archeologicznych, które mają więcej niż 100 lat, wchodzą w skład zbiorów archeologicznych lub zostały pozyskane w wyniku badań archeologicznych bądź przypadkowych odkryć;
- elementów stanowiących integralną część zabytków architektury, wystroju wnętrz, pomników, posągów i dzieł rzemiosła artystycznego, które mają więcej niż 100 lat;
- wykonanych ręcznie dowolną techniką i na dowolnym materiale dzieł malarstwa, nieobjętych kategoriami wskazanymi w pkt 4 i 5, które mają więcej niż 50 lat, ich wartość jest wyższa niż 150 000 euro oraz nie są własnością ich twórców;
- wykonanych ręcznie na dowolnym materiale akwareli, gwaszy i pasteli, które mają więcej niż 50 lat, ich wartość jest wyższa niż 30 000 euro oraz nie są własnością ich twórców;
- mozaik, nieobjętych kategoriami wskazanymi w pkt 1 i 2, oraz rysunków wykonanych ręcznie przy użyciu dowolnej techniki i na dowolnym materiale, które mają więcej niż 50 lat, ich wartość jest wyższa niż 15 000 euro oraz nie są własnością ich twórców;
- oryginalnych dzieł grafiki i matryc do ich wykonania oraz oryginalnych plakatów, które mają więcej niż 50 lat, ich wartość jest wyższa niż 15 000 euro oraz nie są własnością ich twórców;
- oryginalnych rzeźb, posągów lub ich kopii wykonanych tą samą techniką co oryginał, nieobjętych kategorią wskazaną w pkt 1, które mają więcej niż 50 lat, ich wartość jest wyższa niż 50 000 euro oraz nie są własnością ich twórców;
- fotografii, filmów oraz ich negatywów, które mają więcej niż 50 lat, ich wartość jest wyższa niż 15 000 euro oraz nie są własnością ich twórców;
- pojedynczych lub znajdujących się w zbiorach inkunabułów i manuskryptów oraz map i partytur muzycznych, liczących więcej niż 50 lat, które nie są własnością ich twórców;
- pojedynczych lub znajdujących się w zbiorach książek, które mają więcej niż 100 lat i ich wartość jest wyższa niż 50 000 euro;
- map drukowanych, które mają więcej niż 200 lat;
- kolekcji i przedmiotów z kolekcji zoologicznych, botanicznych, mineralnych lub anatomicznych, których wartość jest wyższa niż 50 000 euro;
- kolekcji o znaczeniu historycznym, paleontologicznym, etnograficznym lub numizmatycznym, których wartość jest wyższa niż 50 000 euro;
- środków transportu, które mają więcej niż 75 lat i ich wartość jest wyższa niż 50 000 euro;
- innych kategorii, niewymienionych w pkt 1-14, obejmujących zabytki, które mają więcej niż 50 lat i ich wartość jest wyższa niż 50 000 euro.
Pomniki Historii
Terminem „Pomnik Historii” określa się zabytek nieruchomy o szczególnym znaczeniu dla kultury naszego kraju. Rangę pomnika historii podkreśla fakt, że jest on ustanawiany przez Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej specjalnym rozporządzeniem na wniosek Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Status Pomnika Historii jest niezbędny, by ubiegać się o wpis na listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO. Pomniki Historii ustanawiane są od 1994 r. Na liście Pomników Historii znajdują się obiekty o szczególnych wartościach materialnych i niematerialnych oraz znaczeniu dla dziedzictwa kulturowego naszego kraju. Do elitarnego grona pomników historii mogą dołączać obiekty architektoniczne, krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne lub ruralistyczne, zabytki techniki, obiekty budownictwa obronnego, parki i ogrody, cmentarze, miejsca pamięci najważniejszych wydarzeń lub postaci historycznych oraz stanowiska archeologiczne.
Jakie mamy pomniki historii?
Zespół klasztorny opactwa cysterskiego w Sulejowie - Pomnik Historii, fot. Tomasz Warszewski (Shutterstock)
Park Kulturowy
Park Kulturowy chroni określony obszar krajobrazu kulturowego oraz wyróżniające się krajobrazowo tereny z zabytkami nieruchomymi, charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Park może być powoływany przez radę gminy, po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków. Parki wykraczające poza obszar jednej gminy, mogą być ustanawiane wspólnie przez gminy, bądź związek gmin. Parki kulturowe o szczególnej wartości dla kultury mogą zostać uznane za pomnik historii, a także wpisane na Listę światowego dziedzictwa UNESCO.
W województwie łódzkim znajdują się następujące Parki Kulturowe: Park Kulturowy Miasto Tkaczy w Zgierzu, Park Kulturowy Wzgórze Zamkowe w Sieradzu, Park Kulturowy etnograficznego podregionu kutnowskiego związanego z poetą romantycznym Józefem Bohdanem Zaleskim oraz Park Kulturowy Ulicy Piotrkowskiej.
Park Kulturowy Miasto Tkaczy znajduje się na terenie obejmującym zabytkową zabudowę i układ przestrzenny Rynku Nowego Miasta w obrębie ulic Narutowicza i Rembowskiego w Zgierzu. W 2010 roku zakończono projekt zakładający renowację i konserwację 4 domów tkaczy wraz z odtworzeniem XIX- wiecznego charakteru obu wspomnianych ulic. Projekt został zrealizowany przy udziale środków pochodzących z Mechanizmu Norweskiego i Europejskiego Obszaru Gospodarczego.
Szczegóły na stronie: www.miastotkaczy.pl
ul. Narutowicza 5, Dom Turysty
ul. Rembowskiego 1, Dwa domy tkaczy
Drugim obszarem objętym tą formą ochrony zabytków, powołanym w 2009 roku Uchwałą Rady Miasta Sieradza jest Wzgórze Zamkowe w Sieradzu. Obszar ten znajduje się we wschodniej części Sieradza, w dolinach rzek Warty i Żegliny, obejmuje wzgórze grodowo – zamkowe z udokumentowanymi obiektami: grodziskiem stożkowatym i osadą wczesnośredniowieczną oraz obszar dawnego podgrodzia zwanego Przedmieściem Praskim. Z uwagi na dobrze zachowany układ przestrzenny będący wynikiem nawarstwień związanych z historycznym rozwojem miasta park kulturowy jest unikatowy w skali kraju.
Szczegóły na stronie: www.umsieradz.pl.
Park kulturowy etnograficznego podregionu kutnowskiego związanego z poetą romantycznym Józefem Bohdanem Zaleskim
W 2015 r. w Leszczyku, uchwałą rady gminy utworzono park kulturowy. Obejmuje on zespół dworsko-parkowy wraz z wpisanymi do rejestru, zabytkami nieruchomymi i pomniki przyrody. Przedmiotem ochrony są walory krajobrazu kulturowego regionu powiązanego z postacią Józefa Bohdana Zaleskiego, polskiego poety okresu romantyzmu. Planowane prace przewidują przebudowę i remont trzech budynków, a także odrestaurowanie zieleni parkowej wraz z jego układem wodnym. Odnowione obiekty po zakończeniu prac przeznaczone zostaną na cele kulturalne.
Park Kulturowy ulicy Piotrkowskiej
Reprezentacyjna ulica Piotrkowska w Łodzi wraz z przyległymi do niej ulicami zostały objęte szczególną ochroną prawną jaką jest park kulturowy. Obszar ten obejmuje wiele obiektów reprezentacyjnych, takich jak deptak na ul. Piotrkowskiej ciągnący się od Placu Wolności, ratusz, budynki przemysłowe na ul. Ogrodowej, cerkiew pw. A. Newskiego przy ul. Kilińskiego, czy dawny kościół ewangelicki przy ul. Sienkiewicza. Ponadto, Park Kulturowy Ulicy Piotrkowskiej obejmuje 73 obiekty wpisane do rejestru zabytków, 38 ujętych w wojewódzkiej ewidencji zabytków, a także takie miejsca, jak Stary Rynek i budynek Centrali Tekstylnej, które do 2012 r. uznawane były za dobra kultury współczesnej.
Wyjątkowy charakter tego obszaru stanowi unikatowe połączenie różnych stylów architektonicznych – od klasycyzmu, poprzez historyzm, po secesję i modernizm. Reprezentacyjny wygląd kamienic i rezydencji fabrykantów podkreślają oficyny i zespoły fabryczne, co tworzy wielokulturowy krajobraz miasta przemysłowego.
Zakwalifikowanie tego obszaru do Parku Kulturowego pozwoliło na ochronę kulturowego i historycznego charakteru tego miejsca, m.in. poprzez eliminacje negatywnych zjawisk, takich jak niekontrolowana zabudowa, nieprzemyślane remonty elewacji, czy szpecące nośniki reklamowe. Dzięki pracom rewaloryzacyjnym, remontom elewacji kamienic i remoncie nawierzchni, ulica Piotrkowska odzyskała swój dawny blask.
W Łowiczu oraz w gminach Bielawy, Kiernozia i Zduny, trwają prace nad utworzeniem pierwszego na ziemi łowickiej parku kulturowego Śladami Prymasów, Zawiszy, Walewskiej i Napoleona. Będzie to piąty i największy tego typu obszar w województwie łódzkim. Jego utworzenie będzie szansą na zabezpieczenie kulturowego i historycznego charakteru tego regionu, również w wymiarze jego niematerialnego dziedzictwa, takiego jak ludowe obyczaje i stroje. Miejscami, które zostaną odrestaurowane i obcięte opieką będą m.in.: kościół wpisany do rejestru zabytków w Złakowie Kościelnym, unikatowa aleja morwowa w gminie Zduny i zamek w Sobocie, w którym wychował się Artur Zawisza. Ponieważ zabytkowe miejsca są oddalone od siebie w niewielkiej odległości, planuje się m.in. modernizacje ścieżek rowerowych, istotny będzie też rozwój infrastruktury turystycznej. Planuje się przyciągnięcie do regionu prywatnych inwestorów, którym ułatwi się pozyskiwanie środków zewnętrznych na dofinansowanie inicjatyw wpisanych w misję parku.
