W przyszłym tygodniu w Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía w Madrycie zostanie otwarta współorganizowana z Muzeum Sztuki w Łodzi wystawa Katarzyna Kobro i Władysław Strzemiński. Prototypy awangardy. Pierwsza tak obszerna prezentacja prac obojga artystów, w jednym z najważniejszych muzeów sztuki nowoczesnej na świecie, ma za zadanie nie tylko spopularyzować osiągnięcia dwojga wybitnych awangardystów, ale też skłonić do ponownych rozważań nad utrwalonymi już pojęciami modernizmu. Na ekspozycji pokazane zostanie ponad 150 dzieł: rzeźby, kompozycje przestrzenne, rysunki, obrazy, czy projekty mebli autorstwa tytułowych artystów. Są to przykłady konsekwentnych realizacji założeń modernistycznej awangardy, zapowiadających idee, które w pełni wybrzmieć miały dopiero w twórczości następnych pokoleń: w minimalizmie, ruchu zero, sztuce reduktywistycznej. Na wystawie zaprezentowane zostaną prace z kolekcji Muzeum Sztuki w Łodzi, Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Narodowego w Krakowie, Rosyjskiego Muzeum Państwowego w Petersburgu oraz polskich i zagranicznych zbiorów prywatnych. Towarzyszyć jej będzie wydanie obszernego katalogu.
Madrycka wystawa pokaże też, jak od początku lat 30. Strzemiński zaczął przenosić swoje zainteresowanie z konstrukcji obrazu na fenomen widzenia. Początkowo rozpatrywał je jako zjawisko foto-optyczne, później jako proces, w który zaangażowane jest również ludzkie ciało i zjawisko zanurzone w historię, ulegające zmianie wraz ze zmieniającymi się warunkami życia. Swoje przemyślenia na ten temat zawarł w opublikowanej już po jego śmierci „Teorii widzenia”. W twórczości malarskiej najmocniejszy wyraz teoria ta znalazła w cyklu malowanych w latach 1948-1949 obrazów solarystycznych, w których Strzemiński usiłował zwizualizować efekt widzenia powidokowego.
Katarzyna Kobro i Władysław Strzemiński, twórcy oryginalnych koncepcji artystycznych, radykalizujących i przekraczających twórczość modernistyczną, uważani są dziś za kluczowe postaci środkowoeuropejskiej awangardy. Dla obojga artystów istotnym doświadczeniem był kontakt z rosyjskim konstruktywizmem, co na wystawie poświadczą ich najwcześniejsze prace. Po przenosinach do Polski, zainteresowania Kobro i Strzemińskiego zaczęły się kierować ku awangardzie zachodnioeuropejskiej, głównie tej spod znaku neoplastycyzmu i Bauhausu. Zainicjowali pierwszą prezentację polskiego konstruktywizmu (Wilno, 1923), współtworzyli jedne z najistotniejszych grup polskiej awangardy („Blok” w latach 1923‐26, „Praesens” od 1926‐30, „a.r.” 1929‐36). Uczestniczyli też w życiu międzynarodowych środowisk artystycznych, utrzymując kontakt z takimi twórcami, jak Piet Mondrian, Theo van Doesburg, Georges Vantongerloo, Filippo Tommaso Marinetti, Hans Arp czy Kazimierz Malewicz. W tym dialogu z najważniejszymi zjawiskami w europejskiej sztuce kształtowała się twórczość oraz działalność teoretyczna Kobro i Strzemińskiego, prowadząc ich do opracowania w drugiej połowie lat 20. zupełnie nowych koncepcji zarówno w obszarze rzeźby, jak i malarstwa, a później także architektury i projektowania graficznego.
Opierali się na przekonaniu, że dzieło powinno być wewnętrznie spójne i konstruowane wedle praw właściwych dla swojej dziedziny. Uznawali też, że sztuka jest eksperymentem w zakresie czystej formy, niepozbawionej jednak społecznego znaczenia. I to właśnie imperatyw eksperymentatorstwa stanowił najbardziej trwały aspekt postawy twórczej artystów. Stąd też tytułowe prototypy.
Rozwijana przez Strzemińskiego teoria unizmu, odrzucająca wszystko, co zakłóca logikę „obrazu samego w sobie” oraz wypracowana przez Kobro teoria rzeźby będącej „kształtowaniem przestrzeni”, na przełomie lat 20. i 30. połączone zostały w jeden teoretyczny system. W jego duchu w 1947 roku zaprojektowana została przez malarza w Muzeum Sztuki w Łodzi Sala Neoplastyczna, która w Reina Sofia zostanie zrekonstruowana. Jej aranżacja przywołuje z jednej strony estetykę neoplastycyzmu, z drugiej – kompozycji przestrzennych rzeźbiarki z lat 20. Zgeometryzowane płaszczyzny kolorów, pokrywające ściany, sufit i podłogę wedle ściśle określonego matematycznego porządku, mają, zgodnie z intencjami artysty, służyć kierowaniu ruchem zwiedzającego, a także regulować rytm jego spojrzeń na eksponowane w Sali dzieła.

Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía w Madrycie
Budynek Sabatini, III piętro
25 kwietnia – 18 września  2017
Organizatorzy: Muzeum Sztuki w Łodzi i Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía
Kurator: Jarosław Suchan
WYSTAWA ODBYWA SIĘ W RAMACH OBCHODÓW STULECIA AWANGARDY W POLSCE

Pod Honorowym Patronatem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudy

oraz pod auspicjami: